به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، سیدباقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد شامگاه شنبه ۳۰ تیرماه ۱۴۰۳ با حضور در برنامه گفتگوی فرهنگی رادیو گفتگو به بررسی سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید پرداخت.

میرعبداللهی در این ابتدای این برنامه با اشاره به تاریخچه تدوین و تصویب «سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید»، اظهار داشت: سال ۱۳۸۹، سند «نهضت مطالعه مفید» توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی و پس از آن سند «ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی» در سال ۱۳۹۶ توسط شورای فرهنگ عمومی ابلاغ شد. طی دو سال گذشته، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور خواست اقدامات لازم برای اجرای مفاد این دو سند را به وزارتخانه ارائه دهد. ما در بررسی این دو سند به نکاتی محتوایی و شکلی برخوردیم و سرانجام به وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی پیشنهاد کردیم به دلیل وجود برخی کاستی‌های روشی و محتوایی که مانع از اجرای دو سند پیشین شده بود، سند دیگری تدوین شود. به همت معاونت برنامه‌ریزی نهاد و مشارکت برخی صاحب‌نظران علم اطلاعات و دانش‌شناسی و کارشناسان وزارتخانه، شورای فرهنگ عمومی و شورای عالی انقلاب فرهنگی، پس از یک سال در اردیبهشت ۱۴۰۳، سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید با امضای رئیس‌جمهور شهید ابلاغ شد. تصویب این سند در شورای عالی به اسفندماه ۱۴۰۲ برمی گردد.

وی در پاسخ به چرایی تدوین سندی جدید، با وجود دو سند اجرا نشده، اظهار داشت: من نیز معتقدم جامعه فرهنگی مقاومتی در مقابل سندهای کاغذی دارد و با ظهور یک سند جدید ممکن است این شائبه پیش بیاید که سندی بر اسناد قبلی افزوده شده است. باید بگویم در تک‌تک لحظاتی که این سند تدوین می‌شد ما به این مسئله توجه جدی داشتیم. البته در ماده پایانی این سند آمده است که از لحظه تصویب و ابلاغ این سند، دو سند قبلی نسخ شده و سند ملی خواندن، جایگزین آنها می‌شود؛ بنابراین، شایبه افزودن یک سند جدید به اسناد حوزه خواندن، بی‌وجه است. در ماده ۴ این سند، ۲۱ دستگاه تحت عنوان «کارگروه ملی خواندن»، نمایندگان دائمی و تام‌الاختیار برای اجرای سند هستند. برای تصویب سند در شورای فرهنگ عمومی و شورای عالی انقلاب فرهنگی، نشست‌های متعددی با نخبگان انجام شد.

معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد، در پاسخ به پرسشی درباره حضور مفهوم «خانواده» در سند ادامه داد: بیست‌ویکمین دستگاه در کارگروه سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید، معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده است. در واقع ما از قبل فهرستی حدوداً حاوی ۵۰ دستگاهی که می‌تواند در مقام اجرا به کمک سند بیایند، تهیه کردیم و سپس اهم آنها، یعنی ۲۱ دستگاه را تحت عنوان ماده ۴ مشخص کردیم.

وی تصریح کرد: سند فعلی در مقایسه با دو سند قبلی در چند حوزه پیشتاز است. اولین نکته تازه این سند، ارائه تعاریف دقیق‌تر از مفاهیم است. سندنویسی، در واقع، کاری پژوهشی است و برخی از تنگناهای اجرا به عدم تعریف درست مفاهیم برمی‌گردد؛ بنابراین، به تعریف مفاهیم توجه داشتیم و در ماده ۱ سند در ذیل «مفاهیم و تعاریف»، مفاهیم خواندن، خواندن مفید، مواد خواندنی، ترویج، خواننده و سبک زندگی ایرانی-اسلامی، تبیین شده است. در برخی از این محورها از جمله مفهوم خواندن، مواد خواندنی و ترویج، تعاریف ارائه شده کم‌سابقه و حتی بی‌سابقه است.

میرعبداللهی اضافه کرد: مثلاً مفهوم خواندن، مرزی فاحش با مفهوم مطالعه دارد. به اعتقاد ما آنچه در سند ترویج مطالعه مفید وجود نداشت، عدم توجه کافی و روش‌شناسانه به فرق مفهومی خواندن و مطالعه است. فرق بین خواندن و مطالعه، همان فرق بین reading و study است. در «مطالعه» با یادگیری سروکار داریم  که پژوهش‌محور است، اما در «خواندن»، با تفکر انتقادی، زیبایی‌شناسی و فردیت خواننده سروکار داریم. این تفاوت مفهومی، به گستره وسیعی از مخاطبان نیز راه می‌برد؛ یعنی وقتی مطالعه را به خواندن تبدیل کنیم، از آموزش و پژوهش صرف خارج شویم و آن را مثلاً به حوزه سرگرمی سرایت دهیم، در آن صورت متون بی‌شماری خواهیم داشت که ذیل خواندن می‌گنجند و مخاطبان بسیاری را گرد خود می‌آورند. به اعتقاد ما مفهوم «عمومیت»، به معنای دسترس‌پذیری ماده خواندنی برای همه، بیشتر با تعریف خواندن سازگار است. در دو سند قبلی، وضوح مفاهیم وجود نداشت و ان‌شاءالله در سند فعلی وجود این ویژگی مفهومی در مقام اجرا به کمک ما خواهد آمد. با این تعریف از خواندن ـ و نه مطالعه صرف ـ خواندن عرض عریضی پیدا می‌کند و این یکی از نکات تازه سند است.

وی اظهار داشت: لذت‌بردن زیبایی‌شناسانه از متن، بنیاد این سند است که با مطالعات مربوط به حوزه خواندن هم مطابقت دارد. اگرچه در عنوان سند، ترویج «مطالعه مفید» نیز آمده است، اما این به آن دلیل است که ما میراث‌دار سند نهضت مطالعه مفید بودیم و به نحوی ملزم به اشاره به محتوای سند قبلی بودیم. با این حال تأکید و توجه ما همچنان برمفهوم خواندن است. با گسترش مفهوم خواندن و پرهیز از توجه صرف به مطالعه به قصد یادگیری، تنوع مواد خواندنی نیز مورد توجه ما بوده است. در دو سند پیشین اشاره‌ ویژه‌ای به ماده خواندنی غیرکاغذی نشده بود، در حالی که در سند فعلی منابع دیجیتال، تصویری، صوتی و بریلی در نظر گرفته شده که این منابع انبوهی از مخاطبان را به سمت ما سوق می‌دهد. در تعریف ماده خواندنی در این سند آمده که ماده خواندنی شامل آثار مکتوب، منتشرشده و مناسب خواندن در یک یا چند رده در قالب‌های کاغذی، دیجیتال، صوت، بریل و تصویر است. در واقع ما مفهوم «متن» را فراتر از حوزه‌های رایج و مرسوم در نظر گرفتیم و این امر مخاطبان بی‌شماری را شامل می‌شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه ادامه داد: نکته اصلی و در واقع مغز این سند، توجه فرایندی به حوزه نشر است. در ماده ۸ تا ۱۲ سند، تکالیف هر یک از ۲۱ دستگاه کارگروه، ذیل محورهای پنج‌گانه تولید، عمومی‌سازی، دسترسی، آموزش و مشاوره و پژوهش به تفصیل آمده است. در این سند به همه مراحل چرخه‌های نشر، از لحظه‌ای که نویسنده دست به قلم می‌برد تا لحظه‌ای که اثر از چاپخانه بیرون می‌آید و حتی در مرحله توزیع و پس از تولید، فکر کرده‌ایم. البته قطعاً این سند دستاوردی بشری است و خالی از نقص نخواهد بود. چنانچه در ماده ۱۳ سند تحت عنوان «ارزیابی و اصلاح»، اعتبار سند را از زمان تصویب آن ۵ سال در نظر گرفتیم تا پس از آن، بر اساس نیازهای کشور، امکان ارزیابی و اصلاح سند به پیشنهاد نهاد و توسط شورای فرهنگ عمومی وجود داشته باشد.

وی اظهار داشت: فرایند تصویب چنین سندهایی در سطوح عالی مانند ریاست جمهوری، شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی، زمانبر و دشوار است و اگر پیگیری‌های بی‌دریغ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و لطف رئیس جمهور شهید نبود، این سند به سرانجام نمی‌رسید.

معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد در خصوص ضمانت اجرای این سند گفت: ما در تدوین این سند تمام تلاشمان را کردیم که در مقام اجرا، کاربردی، واقعی و قابل تحقق باشد. ما معتقدیم که چنانچه دبیرخانه این سند، که در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور مستقر است، کارش را به زودی آغاز کند و جلساتی با ۲۱ دستگاه کارگروه داشته باشد و پیگیری‌ها به خوبی انجام شود، حتی اگر تمام محتوای سند هم محقق نشود، ما کامیاب خواهیم بود و مردم کتابخوان سود خواهند برد.

وی در ادامه به برخی مصادیق تازگی این سند در مقام اجرا در قیاس با دو سند پیشین اشاره کرد و مواردی همچون درنظرگرفتن زنگ خواندن در وزارت آموزش و پرورش، توجه به تبلیغات شهری توسط شهرداری‌ها، توجه به حساسیت ترجمه برای گروه سنی کودک و نوجوان و شناخت آثار مناسب در این زمینه، توجه به ناشنوایان و سالمندان و لزوم تولید آثار مناسب‌سازی شده برای این گروه، ساخت برنامه‌های تلوزیونی، چالش‌های قانونی حوزه نشر، ظرفیت پیام‌رسان‌های داخلی، وظایف نشریات کثیرالانتشار و نیز سازوکارهای حمایتی را از جمله نکات تازه در این سند برشمرد.